Dijkman : een maatschappelijk en sociaal bewogen ondernemer.

Onderstaande boekbespreking is ook gepubliceerd in het tijdschrift Driegonaal in augustus 2014. Een samenvatting van dit artikel verscheen ook op de website van vereniging basisinkomen.nl


Dijkman en Stichting Utopa.

Loek Dijkman ontvangt zilveren anjer van Koningin Beatrix in 2008 
foto  royalblog.nl   en https://gpdhome.typepad.com

Tot dit jaar was de 71-jarige ondernemer Dijkman algemeen directeur en eigenaar van de Topa Holding, een bedrijf dat gespecialiseerd is in kartonnen verpakkingen.  Dijkman stapte in het familiedrijf, winkel/groothandel TOuw- en PApierhandel Amsterdam van zijn vader , in de jaren 70 van de vorige eeuw. In 1984 richtte hij daarnaast een technologisch onderzoekscentrum op (Topa-instituut) en een onafhankelijk testlaboratorium voor productonderzoek en transport. Daaruit blijkt al dat Dijkman veel breder kijkt en niet alleen zijn eigen belangen voorop stelt.

Wat hem bijzonder maakt en in een historische traditie plaatst met andere “verlichte” ondernemers als Ernst Abbe (van onderneming Carl Zeiss) , Bernard van Leer met de Van Leer Groep, Jacques van Marken van Gist Brocades en Koos Bakker van Stichting Odin/Estafette is dat zij het bedrijfseigendom geneutraliseerd hebben (losgemaakt van het privé-eigendom) en ondergebracht hebben bij een Stichting.

Op die manier stimuleert en subsidieert stichting Utopa allerlei culturele en maatschappelijke doelen, zoals de ondersteuning van Beeldengalerij Het Depot, een Arboretum in Wageningen, het Orgelpark in Amsterdam en het Weeshuis in Leiden. Dat leverde Dijkman een Zilveren Anjer in 2008 en ook een Koninklijke onderscheiding op (in 1998 Ridder en in 2013 Officier in de Orde van Oranje-Nassau). De Stichting onderscheidt verschillende aandachtsgebieden zoals "mens tot mens", "mens en omgeving", "mens en werk" en als laatste "mens en natuur". De stichting is ondergebracht in het oude weeshuis in Leiden aan de Hooglandsekerkgracht.

Bijzonder is ook de Utopa-Academie. De Utopa-Academie stelt zich ten doel om kinderen, jongeren en volwassenen een plek te bieden waar zij zich kunnen ontwikkelen en ontplooien. Het is geen school, geen universiteit, maar een academie waar zaken aan de orde gesteld kunnen worden die elders niet aan bod komen.


Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Ruim voordat dit begrip in Nederland een rol ging spelen richtte Dijkman zijn Stichting Utopa 25 jaar geleden al op en bracht daar alle aandelen van de Topa groep onder. In een interview in de NRC van 25 mei 2013 verklaart Dijkman dat hij eigenlijk priester-arbeider wilde worden, maar dat pakte dus anders uit. “Een onderneming is echter meer dan alleen een winstmachine, al dan niet voor eigenaar en/of kapitaalverschaffers”. Alle bedrijfsmiddelen horen aan de samenleving toe en zouden als publiek bezit behandeld moeten worden. “De winst kan aangewend worden voor het algemeen nut" en zo kan Dijkman de wereld iets socialer maken.

Dijkman heeft ook uitgesproken meningen over inkomensongelijkheid , spreiding van werkgelegenheid en het belang van een basisinkomen. De ondernemer heeft kennelijk het werk van de econoom Jan Tinbergen en recentelijk de Engelse onderzoekers Wilkinson & Pickett  met hun boek “The spirit level” goed bestudeerd. Zie ook uitgebreid  http://solidaire-economie.blogspot.nl/2010/12/inkomensongelijkheid-en-welzijn.html
Deze onderzoekers pleiten voor geringere inkomensverschillen in de samenleving en ook in een bedrijf. Feitelijk dit Tinbergen , onze tot nu toe enige Nederlandse Nobelprijswinnaar voor economie  dit ook . Zijn bepleite norm, de Tinbergennorm ligt eigenlijk nog lager. Een factor 4 binnen bedrijven en organisaties en een factor 7 in de samenleving,  maar het zou al een belangrijke stap voorwaarts zijn omdat de verschillen in Nederland nu soms tot een factor 70 en hoger oplopen. Jan Tinbergen was ook een inspirator voor Loek Dijkman.
Wilkinson & Pickett hebben aangetoond dat een kleinere inkomensongelijkheid allerlei positieve maatschappelijke gevolgen heeft en in het belang is van rijke én arme mensen !

Opvallend is dat Dijkman niet spreekt over een onvoorwaardelijk basisinkomen maar aan de invoering van het basisinkomen eisen stelt. Zo zou het verschafte inkomen niet voor consumptie gebruikt mogen worden. Dat lijkt mij een overbodige eis. Juist het feit dat de overheid geen enkele voorwaarde mag stellen aan het uit te delen basisinkomen leidt juist tot belangrijke maatschappelijke verschuivingen.

Aansluitend daarop heeft Dijkman zich ook uitgesproken voor een kortere werkweek (32 uur) om een herverdeling van werk te realiseren (indachtig de engelse econoom Maynard Keynes). Volledige werkgelegenheid is een mythe. Een zekere werkeloosheid is in het belang van de werkgever en verslechtert de salaris/onderhandelingspositie van een werknemer. De overheid moet maatregelen nemen om de bestaande werkgelegenheid eerlijk te verdelen over de beroepsbevolking waarbij ouderen plaats moeten maken voor jongeren en iedereen een kortere werkweek krijgt.
Een dergelijke visie te horen uit de mond van een ondernemer is heel uitzonderlijk, maar getuigt wel van een “verlichte” ondernemer.



In 2013 heeft Dijkman zijn inzichten en ervaringen ook te boek gesteld. In "50 jaar anders Ondernemen" geeft hij zijn filosofische en sociale visie op ondernemen.
Daarin legt hij zijn visie op ondernemen nog eens uit en heeft daarbij ook inspiratie gezocht bij andere critici op het kapitalisme zoals Hans Achterhuis, Maarten van Rossum, Robert Skidelsky, Paul Krugman, Richard Sennett en een aantal Amsterdamse sociologen zoals Don Kalb, Nico Wilterdink, Olav Velthuis, Xander van Uffelen en Geert de Vries.

Je zou van Dijkman kunnen zeggen dat hij onbewust, maar intuïtief een aantal belangrijke uitgangspunten van de door R.Steiner ontwikkelde maatschappelijke en economische visie in praktijk heeft gebracht. De overwinst die ontstaat in het economisch leven schenken aan het geestesleven herstelt de verstoorde balans tussen twee geledingen. Ook het besef dat inkomensvraagstukken en de omvang van de werkweek eigenlijk rechtsaangelegenheden zijn waar de overheid haar verantwoordelijkheid moet nemen.

Dilemma's rondom Zonnepanelen

ZONNESTROOM BEDRIJFSKUNDIG GEZIEN

Half mei hield directeur en medeoprichter Dennis Gieselaar van Oskomera Solar Power Solutions een toplezing voor studenten en medewerkers van Fontys, bacheloropleiding Technische Bedrijfskunde en Bedrijfsmanagement Midden- en Kleinbedrijf.


Hij heeft dit bedrijf in 12 jaar enorm zien groeien en is nu topspeler in de Nederlandse markt van zonnepanelen.
Het bedrijf Oskomera solar power solutions (osps) telt inmiddels zo’n 80 medewerkers en haalde in 2012 een omzet van €80 miljoen aan zonnepanelen. Ze zijn niet alleen in Nederland actief maar ook in het Verenigd Koninkrijk en Zuid Afrika.
Osps verzorgt de groothandelsfunctie voor zonnestroomprodukten ten behoeve van de installateurs.

Het Nederlandse overheidsbeleid voor zonnepanelen is sterk wisselend geweest maar momenteel is er een subsidieregeling die klanten een maximumbedrag geeft van € 650 bij aanschaf van een zonnepaneelinstallatie.
Zonder overheidssubsidie is een investering in zonnestroom inmiddels ook renderend. De terugverdientijd ligt rond de vijf tot zeven jaar voor een investering in zonnepanelen die elektriciteit opwekken.
De stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie (SDE) keerde in 2011 zo'n 7 miljoen euro uit, terwijl dat in Duitsland 7 miljard euro was. De helft van de markt maakt gebruik van deze subsidie. Bijkomend voordeel voor de klant is het lage BTW-tarief van 6% dat installateurs tijdelijk in rekening mogen brengen. Daarnaast kent Nederland de zogenaamde salderingsregeling waarbij de stroommeter terugdraait als zonne-energie wordt opgewekt. Verder is er wel nog een discussiepunt of opgewekte energie wel belastingplichtig is. Bij zelf verbouwde groente hoef je ook geen BTW te betalen.
Het afgelopen jaar is er sprake van een sterke groei die we ook danken aan de opkomst van lokale energiecoöperaties, activiteiten van woningbouwcoöperaties maar ook organisaties als Vereniging Eigen Huis. Acties als “Zon zoekt Dak” van milieuorganisatie Natuur& Milieu en “Boer zoekt Buur” . Tezamen hebben die gezorgd voor extra aangelegde zonnestroom.

De kwaliteit van de panelen, ook als ze in China worden geproduceerd, is momenteel dermate goed dat er een zelfs garantietermijn van 25 jaar wordt afgegeven. Een dergelijke lange periode krijg je vrijwel nergens , niet bij auto’s en zeker niet bij elektrische apparaten. Als het gaat om dakbedekking dan krijg je ook 25 jaar garantie bij dakpannen maar bijvoorbeeld niet voor een duurzaam Sedum (soort vetplanten) dak.




Dat er in Nederland nog veel terrein is te winnen blijkt wel uit de officiële cijfers.De productie van zonnestroom nam in 2011 toe tot 90 miljoen kWh. Dat komt overeen met een kleine 0,1 procent van het totale elektriciteitsverbruik in Nederland en is gelijk aan het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van ongeveer 28 duizend huishoudens. Daarmee is Nederland te vinden in de groep met de minst duurzaam opgewekte energie vergeleken met andere Europese landen.


Aandeel zonnestroom in totale energieverbruik in EU


Absoluut gezien is dat heel erg weinig maar relatief gezien gaan we flink vooruit. In 2010 hadden we in Nederland 20 Megawatt(MW) aan zonnestroom, in 2011 was dat al 60 MW en in 2012 is 170 MW geplaatst. Dat zijn hoge groeicijfers en zeer welkom voor installatiebedrijven in de bouwsector. Vergeleken met Duitsland waar 32.000 MW staat opgesteld, is er wel nog een enorme markt te winnen.

Door de huidige economische crisis lijkt er inmiddels een enorme overcapaciteit te zijn ontstaan bij de productie van zonnepanelen, waarvan het merendeel uit China afkomstig is. Door schaalvergroting daar kunnen zij grote hoeveelheden hoogwaardige panelen leveren tegen lage prijzen. Zo laag zelfs dat Europese producenten het heel moeilijk hebben en sommige inmiddels failliet zijn gegaan, zoals Scheuten Solar Energie in Venlo.



Duitse producenten hebben nu bij de Europese Unie een klacht ingediend omdat zij vinden dat China tegen dumpprijzen zonnepanelen afzet in Europa. In China hebben de bedrijven het ook zeer moeilijk vanwege terugloop in afzetmogelijkheden in Europa . De mondiale marktleider uit China Suntech is ook failliet gegaan. In China werken zo’n 400.000 in deze sector in 500 bedrijven en in Europa gaat het om 240.000 banen bij installateurs van Zonnepanelen. Direct en indirect heeft de Chinese overheid de panelenmakers geholpen met goedkope leningen, kunstmatig goedkope grondstoffen daarnaast ook goedkope grond en energie. Sinds 2008 heeft dat geleid tot een mondiale prijsdaling van 75% voor een gebruiksklaar zonnepaneel. Chinese panelen liggen daardoor ook 25 tot 30% onder Amerikaanse en Europese prijzen.

De Europese commissie heeft een onderzoek ingesteld en lijkt de klacht te steunen. Het gevolg daarvan zou kunnen zijn dat de EU flinke strafheffingen of importtarieven(40% of meer) gaat heffen op Chinese zonnepanelen . Binnenkort vindt hierover een stemming plaats en Nederland heeft al aangegeven hiertegen te zijn, mede door het lobbywerk van branchevereniging Holland Solar en AFASE , de belangenvereniging van zonnestroombedrijven.


Wil Nederland haar doelstellingen op het gebied van klimaat en CO2 halen dan zijn nog veel meer zonnepanelen hard nodig en juist ook voor installatiebedrijven biedt dat kansen op extra omzet en werkgelegenheid. Toch is er eind 2013 een mijlpaal bereikt met de installatie van 3,4 miljoen zonnepanelen (1,4 miljoen meer dan het jaar daarvoor) verdeeld over 200.000 daken, die samen 1 gigawatt opleveren en daarmee circa 265.000 huishoudens voorzien in hun energiebehoefte. De overheidssubsidieregeling is afgelopen maar de gegarandeerde teruglevering aan het elektriciteitsnet is gegarandeerd tot 2020 (de zogenaamde salderingsregeling).

Voorjaar 2015 is Oskomera failliet gegaan, waarna enkele onderdelen een doorstart hebben gemaakt.