In retrospectief.
Toen ik
begon met mijn studie Technische
Bedrijfskunde aan de toen nog Technische
Hogeschool van Eindhoven (later Technische Universiteit) geheten, was mijn
belangrijkaste drijfveer een groot interesse en vooral ook nieuwsgierigheid om
dingen te leren die de wereld en de economie zouden gaan helpen.
Geboren in
1955 in Zuid-Limburg heb ik de “Flower Power-tijd” van redelijk nabij meegemaakt met als
meest prominente boegbeeld Roel van Duyn en zijn Amsterdamse kabouters
beweging en de massale demonstraties tegen kernenergie
en tegen de oorlog in Vietnam.
Mijn drie jaar oudere broer was een actief deelnemer en verweerde zich ook
tegen militaire dienst .Hij deed dat door als gewetensbezwaarde erkend te worden en kreeg daarmee het label S5 (stabiliteit 5 oftewel mentaal labiel) opgeplakt
en moest vervangende dienstplicht doen. Mij bleef datzelfde traject bespaard omdat ik een zwakke rug had werd ik
met een dubbele scoliose (afwijkende kromming van de wervelkolom) meteen
naar huis werd gestuurd.
Het was een
roemruchte tijd met veel grote demonstraties en een opkomende tegencultuur
met langharige jeugd en kleurrijke jongeren, die “Love &Peace Not War’ verkondigden in de stijl van
de Beatles. De grote muziekfestivals met moderne elektrische geluiden vulden
alle radio’s en platenspelers en kon je zien op het legendarische Woodstock en dichterbij het
jaarlijkse meerdaagse popfestival met topbands op Pinkpop in Zuid-Limburg.
Niets was voor de nieuwe generatie
meer vanzelfsprekend : de overheid, de wetten
en oude gewoonten . We wilden alles opnieuw
onderzoeken en eigen keuzes maken. In ons gezin gingen de gesprekken vaak over politiek, maar
waren wij als kinderen niet zo overtuigd van de grote rol en weldadige invloed
van de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog, de VS.
De geallieerden waren “onze bevrijders “ zei mijn vader dan altijd . Wij opperden daartegen dat
ze later in het geheim kernwapens hadden gestationeerd in Nederland (op het
militair vliegveld in Volkel en Woensdrecht naar alle waarschijnlijk zo heeft oud
premier Ruud Lubbers ooit laten doorschemeren).
Tegendraads en recalcitrant werd ik toen genoemd en dat klopte ook wel enigszins, maar niet uit balorigheid of
stuursheid, maar om nieuwe wegen in te slaan. Wij zagen toen al de
gevolgen van het neo-liberalisme en het vrije kapitalisme, dat de wereld
eenvormig en zeker ook de wereld grote schade berokkende.
Ik zocht mijn toevlucht tijdens de
studie in wat toen de
kleinschaligheidsbeweging heette met als grote boegbeeld de Oostenrijkse
Econoom E.F.Schumachter , die de meeste mensen kennen van zijn wereldberoemde
boek “Small is beautiful . De TU/e had zelfs een vakgroep aangepaste
(kleinschalige) technologie, waar geëxperimenteerd werd met kleine windmolens en
aangepaste landbouw- technologie. Het Nederlandse windmolenbedrijf Lagerweij is
daaruit voortgekomen, maar heeft haar dominante marktpositie later verloren aan
Deense bedrijven. Zelf was ik ook een
regelmatige bezoeker van de Kleine Aarde
in Boxtel, waar je de resultaten van alternatieve technologie in het echt
kon zien werken . Kleine verschillende typen windmolens, houten gebouwen waar
ook stro en vlas en leem in de muren waren verwerkt , compost-toiletten, gescheiden
grijs-afval- en drink-water en de eerste zonnepanelen. Sietz Leeflang en zijn stichting (en tijdschrift) De twaalf
Ambachten, was de milieuactivist en uitvinder pur sang, die veel voor de Kleine Aarde in 1970 heeft betekent.
prototype Lightyear
Hier leefde het gevoel dat we de
zaken in het leven en in de samenleving heel anders moesten gaan aanpakken om
mondiale problemen van watertekort, vervuild water en vervuilde lucht en ook
vervuilde aarde moesten proberen te voorkomen. Minimaal gebruik van cement,
plastic en andere materialen was het devies en zij toonden aan dat het kon.
Mede hierdoor geïnspireerd maakten we met een klein groepje Tu-studenten
een kleinschaligheids-tentoonstelling
en bijbehorend boekje om studenten en publiek te laten kennismaken met
soortgelijke initiatieven, zoals in kleinschalige projecten binnen de “gezonde” biologische en biologisch-dynamische landbouw, kringloopwinkels en
gezonde eetwinkels.
Daarnaast was ik ook
actief in het STOK (Stichting Onderzoek Kleinschalige initiatieven) en heb ik
een artikel gepubliceerd over de ongelijke behandeling van reguliere en
alternatieve landbouw. Later ben ik nog een paar jaar kredietadviseur geweest
van Memomunt, een kleine club uit
Amsterdam en tegenhanger van de Triodosbank in de beginjaren. Zo kwamen we in
het hele land bij kleinschaligheids-initiatieven en probeerden we ze financieel
te steunen en professioneel te adviseren.
Zelfs de oprichting in mijn
studententijd van een Bedrijfskunde
wetenschapswinkel waaraan ik heb meegewerkt was een signaal naar de
buitenwereld. We wilden niet alleen bedrijfskundige adviezen geven aan grote
multinationals als Shell, Hoogovens, DAF
en Philipsm maar juist ook aan maatschappelijke en kleinschalige
initiatieven. De hooggeleerde heren professoren vonden het niet leuk en zagen hun lucratieve broodwinning als goedbetaalde
adviseurs in gevaar komen. Het 25 jarig jubileum werd toch later gevierd en dient als teken
dat het kennelijk jarenlang in een echte behoefte voorzag.
Een jaar lang heb ik
na mijn studie deelgenomen aan een adviesclub
Commentor en adviseerde ik ook aan kleinschaligheidsinititatieven als
Groothandel Piramide, het Zeeuwse en
oudste BD-bedrijf Loverendale,
groothandel Akwarius in Lelystad. Toch was daar geen economische basis
voor mij weggelegd, daarvoor was “dit wereldje” nog te klein.
Als afgestudeerd Technisch
Bedrijfskundig ingenieur ben ik na enige jaren te hebben gewerkt aan de
Bedrijfskunde faculteit van de Erasmus Universiteit weer mijn studiestek van
Eindhoven opgezocht en ben ik gaan werken voor de studierichting Technische
Bedrijfskunde van Hogeschool Eindhoven (het latere Fontys) . Daar heb ik vanaf
1991 ruim drie decennia lesgegeven in Duurzaam Ondernemen, Maatschappelijk
Verantwoord ondernemen (MVO), circulaire economie en ethiek en twee boeken
gepubliceerd o.a. Solidaire Economie.
Een kleine vijftig jaar geleden had ik samen met een klein groepje
geestverwanten, het vermoeden dat het
anders moest, minder grootschalig, minder vervuilend en zagen we de opkomende
ellende van plastic , kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen steeds verder
toenemen. De schadelijke uitstoot van fijnstof en kooldioxide van brandstoffen
was een toenemende zorg.
Dat een middelbare schooljongen Boyan Slat hiertegen iets wil ondernemen
is fantastisch, maar als er op wereldschaal geen halt wordt toegeroepen tegen koolwaterstoffen
en plastics is het tevergeefs dweilen
met de kraan open.
We weten pas sinds kort van het
bestaan van microplastics en hun schadelijke
aanwezigheid in iedere cel van ons lichaam. Datzelfde geldt voor Pfass en ook pesticiden zoals Glusofaat (het beruchte Roundup van
Monsanto (nu Bayer)) en andere chemische
bestanddelen. Hoezo hebben we decennialang sterk vervuilende
industrieën zo maar hun gang kunnen laten gaan. Milieuwetgeving was er alleen
op papier, maar werd nauwelijks of niet gehandhaafd. Hoezo heeft Schiphol geen natuurvergunning? Kan Hoogovens (nu Tata Steel ) zelf
milieumetingen en monsters nemen en zo de omgeving jarenlang een verkeerd beeld
voorspiegelen.
Hebben jarenlange bemoeienis van milieuministers en
landbouwministers en hun ministeries enig
effect gehad op het verbeteren van de afval- en milieuproblematiek van de
intensieve landbouw? Nu opeens de CO2 normen worden overschreden, dreigen er
drastische maatregelen en kan de hele sector opdoeken?
Voedsel is net als
schone luncht en gezond drinkwater een basisvoorziening. Dat moet op een
verantwoorde manier gebeuren , lokaal bij ons zelf !
Het lijkt of we na een winterslaap
van decennia opeens wakker schrikken en
nu opeens alles verbieden: vervuilende industrie, intensieve landbouw, wegen- en woningbouw, luchtvaart en
brandstofauto’s. Het is een teken aan de wand dat nog maar vrij kort bestaande
plastic-recyclefabrieken vrijwel allemaal failliet gaan en daarmee hun kennis
verdwijnt en de afvalberg alleen maar groter wordt of de afvalovens opnieuw moeten gaan opstoken?! Jarenlang hebben we
bedrijven hun gang laten gaan. Waren wij te goed van vertrouwen of gewoon
laks? Alle toevoegingen in ons water en lucht en voedsel zouden toch
gemonitord moeten worden op schadelijkheid, giftigheid voor mens en natuur?
Pas een paar jaar geleden is de EU
ermee begonnen om in het kader van het project REACH een inventarisatie te maken van schadelijke stoffen . Te
beginnen met stoffen die in volume of gewicht enorm zijn . We kennen de
eigenschappen van deze stoffen kennelijk nog niet en het bedrijfsleven mag het
gewoon gebruiken?
Zijn we bij voedingsmiddelen strenger
dan bij andere gebruiksproducten? Waarom
zit er al jaren teveel suiker en zout in ons bewerkt voedsel ? Wie kent alle
e-nummers op de etiketten en weet nog of iets genetische gemanipuleerd is of
niet.?
Hoezo ongeteste vaccins inspuiten in
mensen en kinderen, zonder dat de
veiligheid en effectiviteit grondig zijn vastgesteld door onafhankelijke wetenschappers. Laten we
dat de farmaceutische bedrijven zelf doen? Die er grote sommen geld mee kunnen
verdienen en tegelijkertijd juridische immuniteit eisen? Dat is toch vragen om
problemen!?
In gesprekken met mensen bespeur ik
de laatste jaren een toenemende
pessimistische stemming . Men ziet het niet meer zitten? Het ene na
andere hoofdpijndossier komt bovendrijven van de ellende van de gaswinning in
Groningen , tot de mijnschade in Limburg,
de toeslagenaffaire bij een grote en kwetsbare groep ouders en kinderen,
het UWV –debacle met verkeerd
toegekende WIA- en Wajong-uitkeringen , de problemen van discriminatie bij het overheidsbureau
Duo bij de toekenning van
studiebeurzen en –leningen??!! .
De jaren van politieke wijsheid en
respect lijken ook uit lang vervlogen tijden. De grote politieke verschuivingen
de laatste jaren zijn geen geruststelling. Steeds meer nieuwe partijen (of
bewegingen) maken het regeren steeds moeilijker voor de langere termijn .
De vernieuwende ideeën van de ooit op
kleine schaal begonnen Kleine Aarde
hebben de tijd goed doorstaan. Er zijn veel initiatieven uit ontstaan en een
composttoilet is niet alleen een nuttig gebruiksvoorwerp in Camper of Caravan,
maar worden in de toekomst met steeds schaarser wordend drinkwater een grote
markt. Het scheiden in twee circuits van
regen- afval- en drinkwater vinden ook
steeds meer ingang in bedrijfspanden en
gebouwen en huizen. Groene of sedumdaken zijn ook steeds gewoner geworden.
Bouwen met hout en andere natuurlijke (isolatie-) materialen neemt ook gestaag
toe . Steenwol en of vlaswol zijn goede vervangers voor kunststof
isolatiemateriaal ondanks het prijsverschil.
Inmiddels heb ik al een paar jaar de
pensioengerechtigde leeftijd bereikt en vraag ik me weleens af. Heeft het zin
gehad? Wat hebben we fout gedaan? Waar kunnen we hoop uit putten? Er zijn bruikbare alternatieven voor veel
schadelijke zaken en die moeten we hoe dan ook stimuleren om de mens, het milieu, de natuur , het ecosysteem
te beschermen of minimaal te belasten.
De Cradle
to Cradle visie van de Duitse chemicus Braungart en de Amerikaanse
architect McDonough hebben voor een grote doorbraak gezorgd en veel optimisme
opgeleverd. Zij hebben hele
productieketens doorgelicht en tot op de draad uitgeplozen en gezonde duurzame
alternatieven opgeleverd. Zie ook bedrijfskunde: Cradle to Cradle heeft de toekomst (fontysduurzaam.blogspot.com)
We moeten geen producten op de markt brengen
als we niet weten waar we de grondstoffen vandaan halen en wat we met de
afvalberg later moeten doen. Dat geldt voor windmolens, zonnepanelen en elektrische
accu’s alsook alle elektronische producten. De
economie moet zeker circulair worden
met maximaal en volwaardig hergebruik van grondstoffen. We moeten streven naar duurzame energiebronnen om kolen, veen, benzine en later ook olie en gas te kunnen vervangen . Het vernuft en de
technologische kennis is groot en moeten we aanwenden. De menselijke wil is er
zeker!
We moeten streven naar natuurlijke
lokale producten in plaats van chemische additieven.
Het terug naar de natuur idee werd
lange tijd als lachwekkende “ end of the road" afgedaan.
Geen 5G –installaties als niet heel
zeker is aangetoond dat de masten en hun straling niet schadelijk zijn voor de
natuur, milieu en mens.
Persoonlijk ben ik erg blij dat ik decennia gewerkt
heb met een nieuwe generatie jongeren die wel bereid zijn om verder te kijken.
Gelukkig zijn er veel projecten ontstaan op Hogescholen en Universiteiten waar duurzame alternatieven voor een huis, voor
een vliegtuig, voor een auto werden
ontwikkeld . Denk aan Lightyear, Noah , Stella en nog vele andere voorbeelden.
Van de overheid moeten we het niet
hebben. Daar zitten geen leiders maar volgers zei de conferencier Pieter Derks op
oudejaarsavond 2024! Vanuit het
bedrijfsleven hoef je ook geen revolutionaire veranderingen te verwachten , zij
houden liever van de statusquo en stabiele aandelenkoersen en omzetten. Zo
hebben autofabrikanten in decennia nauwelijks hun nieuw typen wagens zuiniger wat brandstof verbruik gemaakt. Dat
was niet in hun belang. Wel is er veel geïnvesteerd in luxe, extra’s en veiligheid!?
Studenten hebben niets te verliezen
en zijn zelfs bereid om een jaar hun studie stop te zetten en mee te doen in
speciale ontwikkelteams. Daar komen wel revolutionaire vernieuwende producten
uit. Zie bedrijfskunde:
Gaan Noah en Lightyear One de wereld redden? (fontysduurzaam.blogspot.com)
De jeugd heeft de toekomst is een
gevleugelde uitdrukking en na bijna 40 jaar in het hoger technisch en
bedrijfskundig onderzoek te hebben gewerkt kan ik dat volmondig beamen.
De jonge generatie heeft het vizier
op de toekomst gericht en zien ook het belang in van noodzakelijke
veranderingen voor de wereld en de samenleving. Boyan Slat is een bijzonder
voorbeeld die tot ieders verbeelding spreekt. Zo hebben we veel meer
mensen/studenten nodig en vooral ook Student Challenges.
Een mooi voorbeeld is de prijsvraag
die Elon Musk een aantal jaren geleden in het leven riep voor de studentengroepen maar ook bedrijven,
die het beste ontwerp maakte voor de Hyperloop. Dat is een soort vacuumbuis waarin een capsule met passagiers
met een hoge snelheid een grote afstand kunnen overbruggen. Een heuglijk feit was
dat het juist een Nederlandse studentengroep van de
Technische Universiteit Delft was, die won en daardoor hun ontwerp ook mochten
testen op een proefbaan. Jonge mensen
hebben het vermogen om vrij te denken en los van de gebruikelijke belemmeringen
met oplossingen te komen. Geef ze vrij baan.
Problemen of beter uitdagingen hebben we genoeg. Wat te denken van het hergebruiken en
liefst “ upcyclen” van technisch en economisch afgedankte wieken van de moderne
windturbines . In de VS vind je gewoon begraafplaatsen voor deze zeer lange
elementen ? Dat is geen duurzame oplossing toch? Hetzelfde geldt voor
afgedankte zonnepanelen die nu maar gewoon verbrandt of vernietigd worden in
plaats van ze te kunnen hergebruiken.
Bedenk hoeveel panelen dat zullen zijn over tien of 20 jaar? Hoeveel zeldzame metalen
daarmee verloren gaan.
Een ander probleem/uitdaging is de
brandgevoeligheid van zonnepanelen en
accu’s van elektrische voertuigen. Als accu’s eenmaal vlam vatten duurt het
zeer lang, voordat ze “uitgebrand” zijn. Recent is dat nog gebleken in overdekte
garages en ook bij een schip op zee voor de Nederlandse kust met aan boord
honderden gloednieuwe Chinese auto’s die vlam vatten . Pas na een week hield
het rookpluim ermee op . Voor de
brandweer is het extra moeilijk blussen als er zonnepanelen liggen op de daken
van nieuwere huizen. Daar hebben de panelen-ontwerpers nooit vooraf aan
gedacht. Dat ging juist alleen om een zo hoog mogelijke elektrische opbrengst
en rendement bij een zekere lichtinval.
Zo kan ik nog wel meer "akkefietjes" noemen. Wat te denken van microplastics in het milieu en ook in het menselijk
lichaam? De sinds kort alarmerende
situatie met Pfas in ons water, onze lucht en op en in de aarde?
Wie neemt het initiatief om
studenten-challenges nieuw leven in te blazen , niet alleen met vernieuwende consumenten
producten, maar ook rondom nieuwe eigenschappen bij bestaande producten of het verminderen
en zelfs uitbannen van gevaarlijke stoffen.
Laat de overheid het initiatief nemen om dergelijke prijsvragen uit te schrijven en een leuke beloning in het
vooruitzicht te stellen? Of miljardairs
die hun geld goed willen besteden aan een of meerdere goede doelen? Het
bedrijfsleven kan ook faciliteiten beschikbaar stellen en hogescholen en
universiteiten leveren aanvullende deskundigheid.
Let’s Go !
