Democratisering in de Thuiszorg

Kleinschaligheid en autonome professionals bij Buurtzorg.

oprichter buurtzorg Jos de Blok

 

Oprichter Jos de Blok, zelf wijkverpleegkundige, begon met Buurtzorg Nederland in 2006 in Almelo samen met zijn partner Gonnie Kronenberg, met als motto “betere zorg tegen lagere kosten””. Daarvoor had hij al vanaf 1994 diverse managementfuncties bekleedt bij thuiszorgorganisaties. De omzet was in 2007 € 1 miljoen, twee jaar later al € 40,6 miljoen en in 2010 zo’n € 80 miljoen . De factor 10 speelt een rol want 100 teams bieden werk aan 1000 verpleegkundigen en die zorgen voor 10.000 patiënten.

Het basisconcept is een autonome, zelfsturende, multidisciplinaire organisatie zonder management. Overleg, planning, kwaliteitszorg gebeurt geheel in eigen kring. Kleinschalige, maar hoogwaardige zorg wordt uitgevoerd door zelfstandige professionals. Je hebt geen managers nodig om functioneringsgesprekken te voeren of een planning te maken of de kwaliteit te bewaken. Dat kunnen de professionals heel goed zelf, dus geef ze de autonomie en volledige inspraak en zeggenschap ook over de organisatie en financiën. Er is ook geen marketing of PR-afdeling nodig, want belangstelling en nieuwsgierigheid naar dit concept is er genoeg.

Buurtzorg Nederland is een landelijk opererende thuiszorginstelling die verpleging en verzorging thuis levert met behulp van kleine teams van maximaal 12 (wijk-) verpleegkundigen en ziekenverzorgenden. Het concept Buurtzorg is gebaseerd op principes van zelforganisatie. Volgens oprichter De Blok ligt het succes vooral ook aan de kwaliteit van vrouwen die heel goed kunnen organiseren en “multitasken”.

Het is een netwerkorganisatie met een exponentiële groei. Gestart in 2006 heeft Buurtzorg drie jaar later al 2100 medewerkers. Begin 2011 zijn dat 3.200 mensen in dienst, verdeeld over 310 zorgteams. Het betreft een radicale omkering van de organisatievorm met kleinschalige, autonome cellen. In 2012 zijn het 450 vestigingen en 5000 medewerkers in Nederland. Elke maand komen er zo’n 200 medewerkers bij !

Er zijn intussen ook Buurtzorg Plus teams opgezet waarin ook fysiotherapeuten en ergotherapeuten werkzaam zijn. Nieuw is de opzet van Buurtzorg Jong, een soort van kleinschalige jeugdhulpverlening in de wijk. Allereerst in Amersfoort en Enschede. Bij de reguliere Jeugdzorg gaat 40% van de geldmiddelen op aan overhead en maar 60% kan besteed worden aan directe zorg. Dat moet volgens de Blok naar 90%.Dit alles maakt de gezondheidszorg ook stukken goedkoper, dus gezondheidseconomen zouden de deur plat moeten lopen.

De teams van 8 tot 12 verpleegkundigen richten hun eigen kantoor in en maken gebruik van een goed ontwikkeld ondersteunend ICT-systeem, het Buurtzorgweb. De website wordt gebruikt voor registratie van uren en de planning, maar daarnaast zijn er functionaliteiten zoals een sociale kaart met voorzieningen in de buurt en sociale media om te chatten en kennis te delen. Het intensief gebruik van internet en de keuze voor zoveel mogelijk digitale oplossingen heeft voor veel efficiency gezorgd bij Buurtzorg. De extra tijd die daarmee gecreëerd wordt kan dan ook besteed worden aan waar het echt om gaat: de cliënten, de contacten met de huisarts, ziekenhuis en anderen die bij de zorg betrokken zijn.

De Blok heeft het zelfstandig naamwoord buurtzorg, een soortnaam, omgevormd tot een eigennaam of zelfs merknaam Buurtzorg. De wijkverpleegkundige levert zowel huishoudelijke als verpleegkundige zorg aan huis en doet alles in eerste lijnshulp samen met huisarts. Niet de organisatie, maar de cliënt staat centraal. Tijdens de zorgverlening krijgt de cliënt zoveel mogelijk te maken met dezelfde medewerkers die goed op de hoogte zijn van de situatie en meedenken over de verschillende vormen van zorg en ondersteuning. Zo krijgt de cliënt de zorg die hij nodig heeft en die past bij zijn/haar eigen situatie en mogelijkheden. Het lijkt een terugkeer naar het vroegere wijkgerichte Kruiswerk.

Blok’s visie is neergelegd in het boek “Buurtzorg: menselijkheid boven bureaucratie” met medeauteur Aart Pool, wijkverpleegkundige en psycholoog. Later is daar een ander boek bijgekomen “Eerst buurten, dan zorgen” van Aart Pool en Jennie Mast. Daarin wordt ingegaan op het ideaal van maatschappelijke gezondheidszorg (community health nursing). Inmiddels zijn er ook al internationale vestigingen van Buurtzorg in Zweden en starten er initiatieven in de landen China, Korea en Japan.

Efficiënter werken is al enige tijd noodzakelijk in de wijkverpleging, met name door de bezuinigingen op de AWBZ. In de visie van Buurtzorg-oprichter Jos de Blok zitten er aan het bezuinigen zeker ook positieve kanten. Minder vergaderen en minder administratieve zaken betekent immers minder ballast en meer aandacht voor de cliënt. Door de huidige bureaucratie, papierrompslomp en grootschaligheid neemt het aantal uren zorg per patiënt toe en wordt de vraag niet meer gesteld hoe help ik de patiënt om zelfstandig te worden?

Steeds meer mensen komen tot het inzicht dat het voor grote, logge organisaties niet eenvoudig is om slagvaardig en efficiënt te opereren. Dit is van toepassing op vele sectoren, maar vooral daar waar het draait om mensen, zoals in de zorg en het onderwijs. Interessant is het concept ook voor andere publieke sectoren zoals politie en brandweer.

De overhead op het hoofdkantoor bestond langere tijd uit 6 medewerkers en 4 coaches die de teams aansturen. Inmiddels zijn dat er zo’n 30 geworden op het hoofdkantoor, maar dat is nog steeds minder dan 1%. Bijna de helft van alle wijkverpleegkundigen werkt nu voor Buurtzorg en steeds vaker stappen teams over vanuit de reguliere thuiszorg. Zo heeft een onderzoek van Ernst & Young in 2011 aangetoond dat Buurtzorg significant goedkoper is dan andere thuiszorgorganisaties.

Buurtzorg is als rechtsvorm een Stichting waar alle buurtzorgteams onder vallen.

Dat heeft als voordeel dat de organisatie beschermd is tegen vijandelijke overnames.

Toch zou je verwachten dat de professionale verantwoordelijkheid in het dagelijks werk ook tot uiting komt in de inspraak en medezeggenschap in het beleid en bestuur van de eigen organisatie. Dan zou je eerder een (coöperatieve) verenigingsstructuur verwachten.

Buurtzorg is al meerdere jaren uitgeroepen tot “Beste Werkgever” van Nederland. Deze uitverkiezing is het resultaat van een werknemerstevredenheidsonderzoek bij het eigen personeel uitgevoerd door bureau Effectory in samenwerking met het blad Intermediair. In 2011 en 2012 waren zij de beste (in de categorie werkgevers met meer dan 1000 medewerkers) met een score van 9,7 voor betrokkenheid en een 9 voor algemene tevredenheid. Ook de cliënttevredenheid is zeer hoog met een cijfer van 8,6 voor de kwaliteit van de zorgverleners tot een 8,5 voor de organisatie (volgens Nivel, het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg). In 2013 stond Stichting Buurtzorg  weer op de 2e plaats (uitgeroepen door Intermediair en Effectory), maar in 2014 werden ze weer eerste, net als in 2015 ! Deze succesreeks is uniek en nog niet eerder voorgekomen.

Het succes is niet onopgemerkt gebleven. Tot in Japan heeft men belangstelling en wordt hij uitgenodigd om zijn ideeën te presenteren.

Oprichter Jos de Blok wordt door hoogleraar Transitiemanagement Jan Rotmans een "maatschappelijke kantelaar" genoemd. Een paar van dit soort mensen kunnen een hele samenleving omvormen en voor een revolutie zorgen.

Inmiddels zijn ze uitgegroeid tot een organisatie van 8.000 medewerkers en een jaaromzet van € 270 miljoen. Stichting Buurtzorg is een prachtig voorbeeld van een zelfsturende, platte en democratische organisatie. Zijn buurtzorg-ideeën worden nu al in 28 landen uitgerold, dus het lijkt een soort universeel en mondiaal werkend concept te worden.  VPRO-documentaire Tegenlicht heeft er een hele uitzending aan gewijd op zondagavond 15 oktober 2017.

 

Enige tijd geleden kwam Oprichter Jos de Blok weer in het nieuws omdat hij een groot deel van de failliete Thuiszorgorganisatie TSN wilde overnemen in meerdere gemeentes. Na enige onderhandelingen is dat ook gelukt, al wilden niet alle gemeenten het bodem-uurtarief van Jos de Blok voor thuiszorgwerk accepteren. 

 

Jos de Blok was ook een pleitbezorger van het door de SP en vakbonden naar voren gebrachte idee van een nationaal zorgfonds, als vervanger voor de nu verspillende en onderling concurrerende zorgverzekeraars. Helaas is daar nu geen politieke meerderheid voor om via een wetswijziging dit te gaan regelen. Als het niet rechtsom kan dan maar linksom, moet Jos de Blok gedacht hebben want hij heeft inmiddels een nieuwe eigen zorgverzekeraar opgericht met de toepasselijke naam "Zorgeloos" die veel eenvoudiger en goedkoper zorg kan gaan verzekeren. Dit zou inderdaad een revolutie in zorgverzekeringsland kunnen gaan betekenen.